İskoçya'nın başkenti Edinburg’a gidince güzel sokaklarında dolaşmanın ve yakışıklı binalarının seyrine dalmanın yanında ihmal edilmemesi gereken birkaç şahıs vardır; Presbiteryenliğin kurucusu devlet adamı John Knox bunların başında gelir.
Onun adı Martin Luther ve John Calvin ile anılır ama bir de İskoçların kraliçesi Mary var ki onunla ilişkisi daha da bir önemlidir. Karşılıklı düşman oldukları için ve farklı mezheplerin üstün gelmesini savundukları için tabi. Mezhep savaşlarının İskoçya’daki yansıması anlamak için John Knox’un hayatına bakmak gerekir.
25 Kasım 1572 tarihinde 58 yaşında felç olup öldüğünde İskoçya’yı bir daha geri dönüşü olmayacak bir surette değiştirmişti; Katolik kraliçe Mary’e rağmen ve onunla savaşarak…
İskoçların kraliçesi Mary Ağustos 1561’de İskoçya’ya vardığında top atışları ve katolik ayini yapıldı ve çatışma başladı. Mary’nin İngiltere'de kraliçe I. Elizabeth tarafından hapsedilmesini kadar devam etti; 1567 yılına kadar, 6 yıl boyunca…
Mary Katolik mezhebine bağlılığın esas olduğunu duyurunca Knox dışındaki tüm asiller bunu kabul ettiler. Knox ise Aziz Paulus’un İmparator Nero’nun hakimiyeti altında yaşamayı kabul ettiği gibi yaşayacağını bildirdi ama yine de protestan İngiltere ile el altından haberleşme halindeydi. Çünkü o İngiliz kraliçe Mary’nin ülkesine yaptığı kötülüğün aynısını İskoç kraliçe Mary’nin de yapacağında korkuyordu.
İskoçya da İngiltere gibi protestan kalmalıydı ama yine de Anglikan Kilisesi’ne bağlı olarak değil. Bu surette zaten Avrupa sürgün günlerinde edindiği öğretiyi taşıdı İskoçya’ya ve ülkenin dini şekillenmesinde en mühim rolü üstlendi.
O halde biraz da presbiteryenlik mezhebine değinmeli; Kalvenizmin İskoçya’daki şekli olarak da kabul edebilirsiniz. Kilise yönetiminin piskoposluğun elinde olmaması dahası dini papalık kurumunun idare ve güdümünden kurtarmayı amaç edindi. Hristiyanlık sadece İncil'e dayalı olmalıdır denildi. Yani protestanlığın demokratik kurallara göre devam ettirilmesi ilkesi…
Ayrıca bu mezhep kutsal ruh algısını işler, yaradanın merhametine sığınmak gerektiği üzerinde durur ve kiliselerde sadece haç bulundurmaya ve bunun dışında resim ve heykel bulundurup tapınmaya ve duaya karşıdır.
Hatta İstanbul Moda’da bu mezhebin bir de kilisesi var, küçük, gotik tarzlı, gül pencerelidir. 1870’li yıllarda İngiliz tüccar James William Whittall ve ailesinin desteğiyle yapıldı, hemen Barış Manço'nun evinin karşısındadır. Kırım Kilisesi mimarının elinden çıkma olması da kıymetlidir. Ayin yanı sıra sanatsal aktiviteleriyle öne çıkar veya bizler öyle bilirdik.
Edinburg’ta Aziz Giles Katedrali’nde ona, presbiteryenliğin kurucusu, devlet adamı, reformcu John Knox’a da rastlarsınız. Evi de biraz aşağıda aynı yol üzerindedir kraliyet sarayına doğru giderken.
Bahar gelince çıkacağınız seferlerin birinde aklınızda bulunması dileğiyle…
