1793 yılında günümüz Dışişleri Bakanı diyebileceğimiz Reis-ül Küttab’ın Bebek’teki yalısı şu tarihi karara şahitlik etti; “Avrupa kaidesince sefaret usulünün lüzum-ı vaz’ ve tesisi” gerekir. Bu Nizam-ı Cedid düzeninin bir getirisiydi ve o zamana kadar yabancı ülke toprağında Osmanlı hükümdarının elçi bulundurmasına gerek duyulmazken artık bu makamın teşkil edilmesi zaruri görüldü.
Osmanlı Devleti’nin ilk daimi elçiliğinin Londra’da kurulması ve elçinin de Yusuf Agah Efendi olmasına karar verildi. 4 Ocak 1824 yılında ölen ve İstanbul’da Şehzade Camisi’ne gömülen ilk elçimizin elçilik macerası, bıraktığı ve Avrupa’dan Dersaadet’e taşıdığı etkileri analiz etmek ve kendisini anmak için uygun bir zamandır diye düşünüyorum.

Agah Efendi reformcu padişah III. Selim’in elçisidir, 18. yüzyılın kapandığı yıllarda 1793 yılında Londra’ya daimi elçi göreviyle gönderildi. İngiltere kraliçesi Birinci Elizabeth’in İstanbul’a elçi atamasından 210 yıl sonra…
Elçi İngiltere topraklarına ve başkent Londra’ya ayak basınca devlet töreni ile karşılandı ve onurlandırıldı. İngiliz yetkililer kendisini ‘saygıdeğer’ bir diplomat olarak tanımladılar.

Fransa elçisi Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin Sefaretnamesi ve Viyana elçisi Ebubekir Ratıp Efendi’nin Nemçe Sefaretnamesi’nde ele aldıkları Avrupa şehirleri, yaşamı, saray adabı ve kadınları gibi önemli gözlemleri ele aldıkları eserleri gibi Agah Efendi de İngiliz sarayı ve yaşamı, teknik gelişmeler, sosyal ve ekonomik seviye gibi konulardaki gözlemlerini ayrıntılı anlattı. İngiliz siyaset hayatı ve Osmanlı ile farklılıklarına temas ederek fikir ve eleştiri özgürlüğü hususuna değindi. Özellikle karikatüristlerin parlemento üyelerini ve kralı nasıl şiddetli hicvedebildiklerini not etti. Londra’nın çok temiz, geniş, düzenli ve kaldırımlı caddelerini de gözlemlerine ekledi.

Elçi hakkında yazılanlar da az değil tabi; nargile tutkusu ve kadınlar dahil kendisini ziyarete gelen herkese sunması ile ünlenmişti. Elçi ve heyeti her gittikleri yerde şerbet içiyordu. Mahiyetindeki beylerin zenginliği ve bekar oluşlarından bahsediliyordu.
Enteresan olan kanaatimce operalara duyduğu ilgidir. Agah Efendi İngiltere’ye vardığı yıl Covent Garden Tiyatrosu’ndaki Noel gösterisine katıldı, daha sonra opera gösterilerine giti ve park gezintisine çıktı sürekli. Parklardaki havai fişek gösterileri ta o zamanlardan kalmadır. Varlığı Fransada’ki gibi moda akımlarını da etkiledi. Daha sonra Türkçe’ye de bir renk olarak geçen ‘turquoise’ olarak bilinen ‘Türk Moda Akımı’ hatta çılgınlığına yol açtı.
Hatta kendisi için operalar bestelendi, 1794 yılında Royal Opera House bünyesinde ‘Türkiye’de Bir Gün/A Day in Turkey’ ve ‘Belgrad Kuşatması/The Siege of Belgrade’ operaları gösterime girdi. Türklere ilgi bu dönemde o kadar arttı ki Samuel Baker ‘Müslüman Adetleri’ isimli bir kitap dahi yazdı.

Her yeni bir yılın başlangıcında bir önceki yılın önemli olaylarının analizinin yapılması yeni bir adet değildir. Osmanlı elçisinin İngiltere’ye varması bir önceki yılın önemli olayları arasında listelendi 1794 yılı İngiltere’sinde.

Agah Efendi’nin İngiltere’de kalış süresi seyahatin uzunluğu daha sonra gelen elçilere göre çok kısadır. Bunun sebebi genellikle sefarete verilen tahsisatın az olması ve masrafı karşılamaya yetmemesidir denilir. Yani günümüzdekine benzer bir durum söz konusudur, İngiliz ve Türk paralarının alım güçleri eşdeğer değildi ve kendisi de bu parasal sıkıntının içindeydi.

Londra’da ünlü aristokratların resimlerini yapan İsveç’li ressam Carl Fredrik von Breda Yusuf Agah Efendi’nin de portresini yaptı. Bu Portre İstanbul’da Pera Müzesi’ndedir ve hemen gözünüze çarpacak büyüklük ve görkemdedir. Portredeki duruşuyla III. Selim’i hatırlatır. Oturdukları divan, oturuşları, duruşları, kıyafetlerinin zenginliği ve dökümü, ellerindeki tespih hep aynıdır. Ancak Agah Efendi’nin portresinin arkasında Londra’daki St. James Parkı’nın manzarası olduğu tahmin edilir.

Ayrıca elçi ile ilgili kitap da yazılmıştır. Osmanlı müziğinin Avrupa saraylarındaki etkisini inceleyen müzisyen/bestekar Emre Aracı ‘18. Yüzyıl Londrası'nda İlk Türk Büyükelçi’ ismiyle Pera Müzesi Yayınları tarafından çıkarmıştır.

Bugün Londra’da Elçi Agah Efendi’nin izine rastlayabilecek bir yer olmamasına rağmen seyahatiyle beraber İstanbul’dan gönderilen kıymetli madenlerle kaplı çeşitli hediyelerden bir kısmı Royal Collection Trust tarafından Windsor Kalesi’nde sergilenmektedir. Ayrıca 1839 yılında Türk Büyükelçiliği Bryanston Meydanı’ndaki 1811 yılında yapılan 1 numaralı eve taşındı. Londra seferinizde mutlaka gezeceğiniz/yürüyeceğiniz Hyde Park yakınındadır ve bu binada mavi plaka ile daha sonraki elçilerden Reşit Paşa’nın adını okursunuz. 1700’lü yıllarla birlikte gelişen ve ‘Georgean Üslubu’nun yoğun olduğu Marylebone semtindedir, şehrin en çok mavi plaka bulunduran mahallesidir.