Antik Yunan mitolojisinde Sirenler, karşı konulamaz güzellikteki şarkılarıyla denizcileri büyüleyerek gemilerini kayalıklara sürüklerdi. Bugün bu hikâye sadece bir masal değil; dijital çağın bireyi olarak bizler de modern Sirenlerle her gün karşılaşıyoruz. Tek farkla: Şarkı yerini bildirim seslerine, büyüleyici sesler algoritmalara, kayalıklar ise zihinsel tükenmişliğe bıraktı.
Günümüzde teknolojik bağımlılıklar artık yalnızca bireysel tercihlerin değil, organizasyonel verimliliğin, liderlik performansının ve kurum içi kültürün de şekillenmesinde belirleyici bir unsur hâline geldi. O yüzden dikkat ekonomisini, nöroplastisiteyi, bağımlılık döngülerini ve stratejik odak yönetimini genel anlamıyla da olsa bilmemizde fayda var.
Ekonomist ve yazar Herbert Simon, daha 1970’li yıllarda dikkat ekonomisi kavramını şöyle ifade etmişti:
“Bilgi, dikkat çeker. Ancak dikkat sınırlı bir kaynaktır.”
Bugün teknolojik platformlar, bu sınırlı kaynağı ele geçirmek için tasarlanmış milyar dolarlık yapılarla dolu. Sosyal medya uygulamaları, “infinite scroll” ve “auto-play” gibi davranışsal tasarımlar sayesinde kullanıcıyı içeride tutacak şekilde yapılandırılıyor. Psikolog Adam Alter, “Irresistible” adlı kitabında bu döngüleri ‘görünmez manipülasyon mekanizmaları’ olarak tanımlar.
NeuroScience & Biobehavioral Reviews dergisinde yayımlanan 2022 tarihli bir araştırma, dopamin salınımının yalnızca sosyal medyadaki etkileşimlerde değil, “beklenen etkileşim” anlarında bile tetiklendiğini gösteriyor. Bu da bizi yalnızca uyarana değil, uyarı beklentisine bağımlı hâle getiriyor.
Dijital Sirenler, yalnızca bireysel üretkenliği değil, kurumsal karar süreçlerini de etkiliyor.
Yapılan bir McKinsey raporuna göre, çalışanlar iş günlerinde ortalama 36 kez e-posta kontrol ediyor, 3 farklı ekran arasında geçiş yapıyor ve bu bölünmüş dikkat “stratejik karar kalitesini %27 oranında düşürüyor.” Buradaki temel sorun, çoklu görev değil — zihinsel süreksizlik.
Zihnimiz sürekli “ping” ve “pop-up” arasında sıkıştığında uzun vadeli düşünce yapılarını, yani derin konsantrasyonu kaybediyor. Oysa yaratıcı düşünce, sezgi, empati ve stratejik analiz gibi yüksek bilişsel işlevler tam da bu sükûnet anlarında gelişir.
Odysseus, Sirenlerin şarkısını duymak ister fakat kendini direğe bağlatır. Kulağı tıkanan mürettebatla birlikte ilerler. Bugünün lideri de kendi dikkatini yönetmeyi bilen kişidir.
Sirenlerin çağrısını reddetmek değil, onunla bağ kurmadan yola devam edebilmek, modern zamanların ustalığıdır.
Dijital oruçlar (digital detox), odak blokları, sessiz bildirim modları, dikkat filtreleme sistemleri... Bunlar, bireyin değil, artık liderin stratejik araçları hâline gelmiştir.
Bir davranışın bağımlılık sayılması için dört kritere bakılır:
- Kontrol kaybı
- Olumsuz etkilerine rağmen sürdürme
- Tolerans geliştirme
- Yoksunluk hissi
Bir lider olarak sosyal medya ya da e-posta alışkanlıklarımızı bu açıdan değerlendirmek önemli. “Slack” ve “Teams” gibi araçların iletişim gücü bir yana, sürekli çevrimiçi olma baskısı karar kalitesini zayıflatabilir.
Modern bireyin gelişim haritasında dikkat kası, belki de en çok ihmal edilen bölge.
Stanford Üniversitesi’nden Dr. Cal Newport’un “Deep Work” teorisi, kalıcı öğrenme ve gelişim için kesintisiz odaklanma alanlarının şart olduğunu vurgular.
Bu nedenle:
- Bildirimleri değil, niyetinizi yönetmeli.
- Her "ping" bir yön değişikliğidir. Her yön değişikliği, odaktan kopuştur, farkına varmalı.
- Zihnin kaptanı olmalı. Geminin rotasını şarkılar değil, değerler çizmeli.
Sirenlerin şarkısını susturamayız. Bununla birlikte kulaklıklarımızı, filtrelerimizi, sınırlarımızı kendimiz belirleyebiliriz. Bugün teknolojik bağımlılıklarla kurduğumuz ilişki, sadece üretkenlik değil; öz-farkındalık, zihinsel hijyen ve gelişim kapasitesiyle de ilgilidir.
Bizi gelişime götüren şey daha fazla bilgi değil, daha bilinçli dikkattir.
Ve belki de modern kahramanlık, kayalıklara saplanmadan rotayı sürdürebilmektir.
M.Efsun Yüksel Tunç
Eğitmen ve Yönetim Danışmanı
Yaşam ve Yönetici Koçu
efsun@indus.com.tr
https://www.linkedin.com/in/efsunyukseltunc/
@indusefsun
#dijitaldikkat #liderlik #stratejikodak #farkındalık #işhayatı #modernbağımlılıklar #dijitaldetox #deepwork #kararkalitesi #organizasyonelkültür #özfarkındalık #gelişim